آیت الله العظمی خویی شخصیتی است که در شصت سال اخیر صدها مجتهد و فقیه از محضر او استفاده کرده و با تالیف ده ها جلد کتاب استدلالی به حوزه های علمیه خدمات فراوانی کرده است.
آیـه اللّه الـعـظـمی حاج سید ابوالقاسم خویی، در 1317 ه ق درشهرستان خوی از تـوابـع آذربـایـجان غربی، در یک خانواده علمی و مذهبی متولد شد. پدر ایشان، آیه اللّه سید علی اکبر خویی بود. سید ابوالقاسم جوان در سن 13 سالگی به نجف رفته و شروع به فراگرفتن ادبیات عرب، منطق و سطوح عالیه نمودند درحدود 21 سالگی بود که شایستگی آن را پیدا نمود تا در درس خارج بزرگترین مدرس حوزه، یعنی آیـه اللّه شیخ الشریعه اصفهانی حاضر شود، البته جز آن استاد بزرگ، اساتید دیگری هم در رشته های مختلف و در مقاطع تحصیلی متفاوت داشته است.
اساتید ایشان عبارت بودند از:
شیخ الشریعه اصفهانی، شیخ مهدی مازندرانی، شیخ ضیاالدین عراقی، شیخ محمد حسین اصفهانی (کمپانی)، شیخ محمد حسین نائینی، شیخ محمد جواد بلاغی، حکیم بزرگ سیدحسین بادکوبه ای.
در بیست و پنج سالگی نخستین کتابش بنام «نفحات الاعجاز فی رد حسن الایجاز» را در نجف منتشر می کند. این کتاب نقد و پاسخی است به کتاب «حسن الایجاز فی ابطال الاعجاز» یک آمریکایی موسوم به نصیرالدین ظافر. ابوالقاسم جوان در این کتاب از اعجاز قرآن کریم دفاع می کند. شش سال بعد، با انتشار جلد اول «اجود التقریرات» که تقریر دروس مرحوم میرزای نائینی به قلم اوست، وی را به عنوان یک مجتهد جوان در حوزه معرفی می کند. تدریس مرحله عالی خارج فقه و اصول را در مسجد خضرای نجف آغاز می کند و جمعی از بزرگان علمای نجف مانند مرحوم نائینی، کمپانی، عراقی، بلاغی، میرزا آقاشیرازی و سید ابوالحسن اصفهانی به اجتهاد و فقاهت ایشان شهادت داده اند و در نزدیک شصت سال تدریس مداوم جمع کثیری از افاضل علمای جهان اسلام در محضر او پرورش می یابند.
از آن مرحوم در چهار زمینه کتاب به یادگار مانده است: فقه و اصول و رجال و تفسیر.
ایشان در هر چهار رشته آثار ماندنی عرضه کرده است. آرا علمی آیت ا... العظمی خویی در زمره مطرح ترین آرا دروس فقه و اصول حوزه های علمیه است.
کتاب موسوعه کبیر رجالی او مبسوط ترین و در زمره قوی ترین مجموعه های رجالی شیعه است که هر عالمی در تحقیقات رجالی خود به آن نیازمند است. تفسیر «البیان» او گرچه تنها یک جلد است و مختصر، اما به جوانب مختلف علوم قرآنی پرداخته است. اگر چه در فقه و اصول تألیفات فراوانی ندارد، اما بیشترین تألیفات فقهی اصول در تقریر دروس فقه و اصول ایشان است. نظم و دقت اصولی، روانی و سادگی بیان و دوری از حشو و زوائد باعث شده است تقریرات دروس ایشان عملاً محور مطالعه جمع کثیری از طلاب در مرحله خارج باشد.
از مشهورترین شاگردان آیت ا... العظمی خویی می توان از علمای ذیل یاد کرد:
شهید سید محمد باقر صدر، سید علی سیستانی، سید محمد روحانی، شیخ حسین وحید خراسانی، شیخ جواد تبریزی، میرزا علی غروی تبریزی، شیخ مرتضی بروجردی، سید رضا موسوی خلخالی و دیگر بزرگان.
آن مرحوم در تمام عمر ممحض در فقه و اصول و تدریس و تألیف بود و حفظ حوزه علمیه هزارساله نجف اشرف را وظیفه اصلی خود می دانست. در زمان زعامت ایشان بر حوزه فیضیه نجف اتفاقات بسیار مهمی در عراق و ایران و جهان رخ داد. آن مرحوم در بعضی قضایای مهم مانند کشتار فیضیه در سال 1342، تبعید مرحوم امام خمینی به ترکیه و سپس به عراق به نفع نهضت اسلامی موضع گرفت. در تلگرافی در جریان جنگ شش روزه اعراب و اسرائیل خواستار تحریم نفت و قطع رابطه با رژیم صهیونیستی شد و از مردم فلسطین حمایت کرد در جریانات اخیر عراق، ایشان متحمل مشقات فراوانی از سوی رژیم بعثی عراق شد.
آیت ا... خویی عالمی بود که سعی کرد فقه شیعه را فارغ از زمان و مقتضیاتش به شیوه سنتی استنباط کند و فقه فردی را کمال بخشد و در این راه منشأ خدمات فراوانی شد. علم اصول در منظر ایشان رفیع ترین جایگاهها را داشت و همین جایگاه ویژه علم اصول مهمترین خصیصه مکتب فقهی معاصر نجف (که ایشان شاخصه آن است) به شمار می رود.
کلمات کلیدی:
